“We hebben de Belgen gevoeliger gemaakt voor dierenleed, en het land minder wreed”

Vorig jaar vierde GAIA, ‘voice of the voiceless’, haar 25ste verjaardag. In het boek ‘De werken van GAIA’ beschrijft Michel Vandenbosch hoe GAIA erin is geslaagd om dierenleed hoger op de maatschappelijke én de politieke agenda te plaatsen. In een gesprek blikken we met hem terug en kijken we ook vooruit.

Hoe kwam u in aanraking met dierenwelzijn en waarom startte u met GAIA?

“Wat het dierenwelzijn in ons land betreft, kunnen we spreken van een tijdperk voor GAIA en een tijdperk sinds GAIA. Dierenwelzijn was in het verleden een mager beestje en genoot weinig aandacht. Ik heb me altijd bekommerd om onrecht, dus mensenrechten en dierenrechten zijn onderwerpen die me altijd hebben aangetrokken. Ik wou iets doen om de wereld te verbeteren en heb moraalwetenschappen aan de VUB gestudeerd. Maar ik wist niet goed welke richting ik uit zou gaan. Het zag er naar uit dat ik mijn kost zou verdienen met mensenrechten, tot er aan het eind van mijn studies, in 1985, iets gebeurde wat mijn leven heeft beïnvloed en me heeft doen beseffen dat dieren tot de meest weerlozen behoren.”

“Samen met een VUB-professor ontdekte ik in 1985 een schandaal. Koning Boudewijn was in Zaïre om 25 jaar onafhankelijkheid te vieren. Op de laatste dag kreeg hij als staatshoofd drie chimpansees. De koning wilde beleefd zijn en aanvaardde het geschenk. De entourage van de koning had dit niet voorzien en de chimpansees maakten de terugreis mee in zakken gestoken bij de bagage. De dieren waren in afgrijselijke toestand toegekomen in België. Twee chimpansees stierven uiteindelijk, één wist te overleven. Die apensmokkel was een schending van de Conventie van Washington, de internationale wet die de handel in bedreigde diersoorten regelt. We lichtten de pers in over deze smokkel en ’s anderendaags stond er in De Morgen ‘Apensmokkel met het koninklijk vliegtuig’. Andere internationale kranten publiceerden er ook over. Uiteindelijk werd er door de Belgische overheid een protocol uitgevaardigd. Daarin stond dat staatshoofden geschenken van dergelijke aard voortaan niet meer mochten ontvangen. Dat was mijn damascusmoment. Toen wist ik dat ik mij zou blijven inzetten voor dierenrechten en dierenwelzijn. Je zou dat een soort roeping kunnen noemen.”

“Vol enthousiasme ging ik naar huis en vertelde mijn ouders dat ik wist waar ik me voor ging inzetten. Mijn moeder verklaarde me gek: “En dan nog tegen de koning, ze gaan je wegsteken.” Na enkele jaren bij Veeweyde, de oudste dierenbeschermingsvereniging van het land, richtte ik in 1992 samen met Ann De Greef GAIA op. We kaartten verscheidene dieronvriendelijke zaken aan. Onder leiding van GAIA ontstond een nooit eerder geziene verzetsbeweging tegen de wrede traditionele straatpaardenkoersen in het West-Vlaamse Sint-Eloois-Winkel en Krombeke in de Westhoek, waar onder luid gejuich van de toeschouwers paarden tegen het wegdek smakten. Vlamingen, Brusselaars en Walen eisten eendrachtig de afschaffing van die straatpaardenkoersen. In 1995, na een heuse regeringscrisis, werden de wrede straatpaardenkoersen uiteindelijk wettelijk verboden, net als het verhandelen van honden en katten op markten. Met die twee mijlpalen kende de trein van GAIA een sterke start."

Wat is volgens u het grootste succes/dieptepunt van GAIA? Over welke politieke pressie bent u het meest trots?

“Mijn boek 'De Werken van GAIA' en de documentaire 'De stempel van GAIA' blikken terug op de belangrijkste resultaten sinds de geboorte van GAIA in 1992 tot 2017, het jaar waarin GAIA 25 jaar werd. In een kwarteeuw hebben we  zandkorrels, stenen, rotsen en af en toe een berg in de rivier verlegd. We hebben de Belgen gevoeliger gemaakt voor dierenleed, en het land minder wreed. Dankzij GAIA staat Dierenwelzijn maatschappelijk op de kaart en we zijn er in geslaagd onze allereerste politiek-structurele doelstelling te realiseren: de bevoegdheid Dierenwelzijn scheiden van Landbouw onder een volwaardige minister, die Dierenwelzijn in zijn titulatuur draagt. De overdracht van de bevoegdheid naar de gewesten in 2014 heeft ontegensprekelijk geleid tot een nieuwe dynamiek, die resultaten zonder voorgaande oplevert. Met gepaste trots blik ik ook terug op het EU-verbod op de handel in zeehondenproducten dat we in 2009 bereikten, een doeltreffende maatregel tegen de wrede Canadese zeehondenjacht. Enkele jaren later boekten we een andere klinkende overwinning toen de Wereldhandelsorganisatie na klacht van Canada oordeelde dat het verbod niet in strijd is met de vrijhandelsregels.”

“Dieptepunten zie ik niet direct. We hebben wel af te rekenen gehad met frustraties, ontgoochelingen, enorm veel weerstand, onbegrip, zwartmakerij, agressie, fysiek geweld… vooral tegen mijn persoon. De weerstand vanuit bepaalde kringen die zich in hun eigenbelang bedreigd zien, is zeker niet weggeëbd, maar uit opiniepeilingen blijkt wel dat de overgrote meerderheid van Vlamingen, Walen en Brusselaars zich achter onze prioritaire doelstellingen, onze ‘big 7’, schaart. Dat was 25 jaar geleden wel even anders. Overigens zijn meerdere van die ‘big 7's in de drie gewesten inmiddels gerealiseerd, in het Hoofdstedelijk Gewest onder impuls van Bianca Debaets: pelsdierenkweekverbod, verbod op dwangvoederen, verplichte kattensterilisatie, 30% minder proefdierengebruik tegen 2025...  GAIA groeide uit van een actiegroep die een pragmatisch radicaal conflictmodel hanteerde tot een pragmatisch idealistische organisatie met 42.000 leden, die een veel breder pallet van actiemethoden toepast waarin ook ruimte is voor overleg, met de politieke en de bedrijfswereld. Dat de CEO van McDonalds, in zijn speech ter gelegenheid van de 40ste verjaardag van McDonalds België, GAIA vernoemt als gesprekspartner, is daarvan een illustratie. Ook met vleesverwerkende bedrijven en retailers is er overleg.”

"JONGCD&V verdient een compliment voor hun oproep tot het verbod van nertskwekerijen in Vlaanderen"

Hoe is jullie relatie met de Boerenbond?

“Met Piet Vantemsche als voorzitter was de relatie duidelijk veel beter. Hij besefte dat dierenwelzijn steeds belangrijker zou worden en we hadden regelmatig overleg, ook al verschilden we wel vaker van mening. Piet zag in dat bruggen bouwen ook het economische belang en maatschappelijk aanzien van de veehouder kon dienen. Piet Vantemsche speelde een positieve rol in het tot stand komen van wetgeving, die bijvoorbeeld het welzijn van vleeskonijnen aanzienlijk verbetert met de overgang van batterijkooien naar zogenaamde parken. Daarmee is ons land koploper in de Europese Unie. En hij droeg ook in belangrijke mate bij tot het Vlaams verbod op onverdoofd slachten. Met de huidige voorzitter is de relatie moeilijker. Sinds 1 december 2015 is Sonja De Becker de voorzitter van Boerenbond. We wachten nog op de eerste uitnodiging voor een gesprek. We betreuren dat.”

“Bij schandalen wordt er nu eerder geschoten op de boodschapper of worden de feiten geminimaliseerd, wanneer beelden niet te ontkennen vallen. De aandacht voor dierenwelzijn bij de huidige Boerenbond draait vooral om de  zorg voor het imago, meerbepaald het mantra dat er voorbeeldig zorg gedragen wordt voor de dieren. Dat laatste gaat tot op zekere hoogte en in relatieve zin op voor runderen, maar voor bijvoorbeeld vleeskippen is de levenskwaliteit van de dieren catastrofaal.”

Vanaf 2019 is er  een verbod op onverdoofd slachten In België, met een voorlopige uitzondering voor grotere dieren zoals kalveren en runderen. Is dit volgens u een goede beslissing?

“In afwachting dat de techniek op punt staat om kalveren en runderen te verdoven voordat de halssnede uitgevoerd wordt, zullen die dieren al wel onmiddellijk na de halssnede bedwelmd moeten worden. De stemming van dat verbod was een parlementaire hoogdag. Het was een democratisch gedragen, unanieme beslissing. Wallonië was Vlaanderen hierin voorgegaan. In Brussel blijft dit moeilijk, omdat voor bepaalde franstalige partijen het electoraal opportunisme te zwaar weegt. Piet Vanthemsche werd door de Vlaamse Regering aangeduid om de dialoog aan te gaan met de geloofsgemeenschappen over het onverdoofd slachten en voorstellen aan te reiken. Hij heeft dat voortreffelijk gedaan. Dit dossier was een bewijs dat het mogelijk is om partijpolitiek te overstijgen. Meerderheid en oppositie hebben op een constructieve wijze samengewerkt. Het verbod op onverdoofd slachten is een toepassing van het principe dat vermijdbaar dierenleed vermeden moet worden. Het gaat dan ook helemaal niet om het verbieden van ritueel slachten op zich, zoals bepaalde kringen het misleidend voorstellen. Wie perse vlees van onverdoofd geslachte dieren wil blijven eten, kan dergelijk vlees nog altijd invoeren uit landen waar onverdoofd slachten nog is toegelaten. Daar kan je weinig aan doen. Hier geldt het principe van vrij verkeer van goederen en diensten. Wetten, die onze parlementen stemmen, zijn nu eenmaal enkel van toepassing in eigen land.”

In een enquête van GAIA die door een onafhankelijk studiebureau werd uitgevoerd, die 3.000 Belgen aan de tand voelde, toonde 83 procent zich een voorstander van het vastleggen van dierenrechten in de grondwet. Er is nu ook een voorstel tot herziening van de grondwet. Dit zou de overheid verplichten om actie te ondernemen tegen dierenwelzijn. Hoe ver moet dit gaan en moet er een aparte dierenrechtbank komen?

“De kaderwet betreffende de bescherming en het welzijn der dieren van 14 augustus 1986 kwam nog onder CD&V-minister Paul De Keersmaeker tot stand en werd in de loop der jaren gewijzigd. De Keersmaeker zag die wet als een eerste stap op weg naar dierenrechten. Het voorstel van senator Sabine de Bethune (CD&V) en senaatsvoorzitster Christine Defraigne (MR) beoogt de grondwettelijke erkenning van dieren als wezens met gevoelsvermogen, eigen belangen en waardigheid, uitdrukkelijk niet van rechten in de betekenis van rechtspersoonlijkheid voor dieren. Dat is intellectueel verdedigbaar, maar blijkt vandaag politiek een brug te ver. Ik vind het pragmatische voorstel dat nu in de senaat op tafel ligt degelijk onderbouwd, evenwichtig en toch modern ogend. Met Sabine de Bethune werk ik trouwens goed samen. Als dit voorstel wet wordt, zullen dieren juridisch én politiek aan belang winnen. Ik pleit helemaal niet voor een aparte dierenrechtbank, maar ben ervan overtuigd dat rechters door dit voorstel dierenleed ernstiger zullen nemen en minder geneigd zullen zijn om dierenmishandelaars vrijuit te laten gaan." 

“Zoals ik zei heeft de regionalisering van de bevoegdheid voor dierenwelzijn gezorgd voor vooruitgang zonder voorgaande. Bianca Debaets heeft als Brussels staatssecretaris voor Dierenwelzijn ook niet stilgezeten, getuige daarvan de voorbeelden die ik eerder gaf. Ze heeft echt al goed werk geleverd. Wat het onverdoofd slachten betreft, botst ze in de Brusselse regering op de PS, die een verbod electoraal bijzonder moeilijk ziet zitten. Het is hoe dan ook positief dat CD&V vandaag meer aandacht schenkt aan dierenwelzijn dan in het verleden. Maar nog niet genoeg.”

Met Pamela Anderson schakelde GAIA een Amerikaanse celebrity in om Vlaams minister van Dierenwelzijn Ben Weyts tot een verbod op pelsdierhouderij te brengen. Hoe kwam die stunt tot stand? JONGCD&V zette in het verleden ook druk op Weyts om alle pelsdierhouderijen meteen te sluiten.

“JONGCD&V verdient een compliment voor hun oproep tot het verbod van nertskwekerijen in Vlaanderen, omdat dit onnodig dierenleed veroorzaakt. Zo benadrukte JONGCD&V dat er ook een alternatief is met synthetische bont. CD&V volgende en stelde voor om alle 17 pelsdierhouderijen die Vlaanderen telt te sluiten, mits een financiële compensatie. Minister Weyts heeft herhaaldelijk beloofd dat hij er er werk van zal maken. Pamela Anderson herinnerde hem aan zijn belofte. Binnen de meerderheid is er een consensus over het principe van een verbod op pelsdierhouderij, maar nog niet over de concrete uitwerking. Ik verwacht van alle meerderheidspartijen de nodige goede wil en wijsheid om te landen. Wallonië en Brussel keurden zo’n verbod eerder al goed. Ook verschillende Europese lidstaten hebben de pelsdierhouderij verboden.”

“Het was trouwens niet mijn eerste actie met Pamela Anderson. Zo hebben we samen in de Franse Assemblée actie gevoerd tegen de productie van foie gras. In twaalf Europese landen is de productie van foie gras als dierenmishandeling verboden, maar in onder andere België en Frankrijk is dat niet het geval. Vlaanderen telt nog slechts één producent, die eenden onder dwang voedert voor foie gras. Voor die ene producent kan je toch geen wetenschappelijk aangetoonde foltering van weerloze dieren laten bestaan?”

"Bianca Debaets heeft echt al goed werk geleverd"

In Nederland kent de Partij voor de Dieren een succes, waarom is er nooit een dierenpartij doorgebroken in België?

“In Nederland bestaat geen kiesdrempel. De partij voor de dieren heeft vijf zetels in de Tweede Kamer, maar zou in België geen 5% halen. Er is nu een dierenpartij opgericht in België. Die zal zich moeten bewijzen. Wij zijn met geen enkele partij getrouwd. GAIA streeft ernaar dat elke gevestigde partij steeds meer aandacht schenkt aan dierenwelzijn. Ook bij CD&V zien we stilletjes aan een evolutie in de goede richting."

Wie is volgens u de meest diervriendelijke politicus van Europa?

“Ik moet het antwoord helaas schuldig blijven. Op het gebied van dierenwelzijn is er op Europees niveau nog veel ruimte voor progressie. Maar het EU-beleid terzake is teleurstellend. De controle op naleving van de regelgeving door de lidstaten moet veel beter. De Europese Unie zou de lidstaten veel meer op hun plichten moeten wijzen. En betere dierenbeschermende wetgeving is al helemaal teveel gevraagd van de huidige Commissie. Een Europees Commisaris voor Dierenwelzijn zou zeker niet misstaan.”

In 2012 schreven jullie naar gemeentebesturen en politieke partijen een memorandum voor de gemeenteraadsverkiezingen. In 2018 zijn jullie dit opnieuw aan het doen. Wat willen jullie precies bereiken?

Voor iedere verkiezing zenden we een memorandum naar de politieke partijen, dit keer met een tiental speerpunten voor een gemeentelijk dierenwelzijnsbeleid, in de hoop dat ze deze mee opnemen in het verkiezingsprogramma en er rekening mee houden bij het opstellen van hun beleidsplan voor de nieuwe legislatuur. Gemeenten en steden krijgen veel te maken met  plaatselijke problemen aangaande dierenwelzijn, zwerfkatten- en duivenoverlast… in meer dan 170 gemeenten is er inmiddels een schepen van Dierenwelzijn. Elke gemeente zou een schepen voor Dierenwelzijn moeten aanduiden, die dan wel ernstig werk moet maken van een dierenwelzijnsbeleid die naam waardig."

Wat is uw mening over het recente schandaal bij het FAVV?

“Hier kan ik kort over zijn. Mogelijk vertoont het FAVV een zekere metaalmoeheid en zijn er enkele scheurtjes ontstaan in de reactorwand van de moloch die het FAVV is. Met alle gevolgen vandien.”

Heeft u een boodschap voor onze JONGCD&V’ers?

“Zoals jullie hebben bewezen met de kwestie van het pelsdierenkweekverbod, dat er wel nog niet is, kunnen CD&V-jongeren een belangrijke rol spelen in het aanvuren van de moederpartij tot betere inzichten inzake dierenwelzijn. Ik hoop dat jullie die weg verder volgen.”

De Boerenbond ging niet in op onze uitnodiging tot dubbelinterview.