Voor mensen, omwille van mensen

Voorbeschouwing op het Ethica-congres

Toen de paarse regeringen aan de macht kwamen, leken de ethische dossiers wel dé manier om de breuk met de CVP-jaren te onderstrepen. Nochtans zou ethiek een christendemocratisch thema bij uitstek moeten zijn. Wij definiëren onszelf immers als een waardenpartij die gemeenschapszin en individuele verantwoordelijkheid met elkaar wil verbinden. Een congres over ethiek behoort net daarom tot de corebusiness van onze partij.

Bestaat er dan een typische christendemocratische visie op ethiek? Ongetwijfeld leeft er binnen onze beweging een even grote verscheidenheid aan meningen als daarbuiten. Dat heeft te maken met de eigenheid van een volkspartij in het centrum én met het thema zelf. Ethiek is immers in de eerste plaats een gewetenskwestie, het persoonlijke antwoord op Kants vraag “Wat moet ik doen?”. Niets of niemand kan die persoonlijke gewetensbeslissing vervangen. Toen de fijnbesnaarde katholieke intellectueel John Henry Newman gevraagd werd op wie of wat hij een toost wou uitbrengen antwoordde hij gevat dat hij er graag één wou drinken op de paus, maar eerst en vooral op het geweten, die onvervangbare menselijke kracht om zelf ethische keuzes te maken.

Dat groot respect voor de individuele vrijheid hoeft echter geen afbreuk te doen aan de gemeenschapscomponent van ethiek. Het is precies Immanuel Kant, het genie van de Verlichting, die ons daaraan herinnert. In zijn nogal abstracte en formalistische terminologie geeft hijzelf een dubbel antwoord op de ethische vraag “Wat moet ik doen?”. Allereerst zouden we ons zo moeten gedragen dat elke mens op dezelfde manier zou kunnen handelen. Ethisch gedrag is universaliseerbaar heet dat dan. Laten we dat even illustreren met een een ietwat clichématig voorbeeld. Een leugentje om bestwil lijkt ons onschuldig, maar Kant wijst er terecht op dat wie liegt, de waarheidswaarde van woorden onderuit haalt en finaal het basisvertrouwen dat nodig is voor menselijke communicatie ondermijnt. Zo’n al te eenvoudig voorbeeld toont de band tussen mijn individuele ethische keuze en de ruimere samenleving goed aan. Ethiek is een zaak van het individu, maar nooit van het individu alleen. Dat weerklinkt nog duidelijker in Kants tweede antwoord op de basisvraag “Wat moet ik doen?”. Behandel een mens nooit als middel alleen, maar altijd ook als een doel op zich. Zelden heeft iemand het personalisme zo bondig samengevat. Mijn persoonlijke keuzes zijn pas ethisch als ze uitgaan van de waardigheid van elke persoon als waardevol omwille van de persoon zelf.

Naast de verwarring tussen een individuele gewetensbeslissing en plat egocentrisme bestaat er nog een tweede misverstand rond persoonlijke keuzevrijheid. Sommigen menen dat die persoonlijke autonomie altijd spontaan en in volle kracht ons dagdagelijks bestaan stuurt. Uitgebreid psychologisch en sociologisch onderzoek heeft echter aangetoond dat we ons vermogen om een vrije en doordachte keuze te maken vaak niet aanspreken. Spontane impulsen, het “snelle denken” in de woorden van Daniel Kahneman, nemen het dikwijls over van het meer afgewogen standpunt, het “trage denken”. Veel reclame bijvoorbeeld, speelt graag op die spontante impulsen in en wil onze kritische zin liefst links laten liggen. Echt respect hebben voor de gewetenskeuze impliceert dus ook dat we kiezen voor een maatschappijmodel waar mensen geprikkeld worden om hun onvervreemdbare vrijheid écht te gebruiken en zich niet in slaap laten wiegen door één of andere anonieme, blinde kracht.

"Het congres over ethiek wordt een debat onder politiek geëngageerde jonge mensen, die willen nadenken over het maatschappelijke kader voor heel concrete ethische vragen"

Het congres over ethiek wordt echter, ondanks de namedropping hierboven, geen seminarie onder filosofen. Het is een debat onder politiek geëngageerde jonge mensen, die willen nadenken over het maatschappelijke kader voor heel concrete ethische vragen. Abstracte formuleringen à la Kant laten zich niet zomaar vertalen naar de ethische problemen waar mensen op vandaag mee geconfronteerd worden. Zelden is het leven zelf zo helder als een handboek moraal. Nooit spelen alleen strikt rationele motieven. “L’homme n’est ni ange ni bête, et le malheur veut que qui veut faire l’ange fait la bête,” krabbelde Blaise Pascal neer. Noch het simplistische, instinctmatige buikgevoel, noch een al te vergeestelijkte, rationalistische positie helpen ons verder. Wij mensen zitten ergens tussen de twee in en proberen met ons verstand én ons gevoel een goede keuze te maken.

Misschien is net daarom het vrije en oprechte gesprek de uitgelezen manier om échte ethische keuzes te maken. Tijdens dit congres hangen de standpunten nog meer dan voordien af van het debat, van het goede en vrijmoedige spreken tussen de leden van JONGCD&V. Omwille van de eigenheid van het thema ethiek kozen de werkgroep en het Nationaal Bureau immers voor een andere formule voor de tekst. Bij elke thema schetst de ontwerptekst verschillende opties waartussen JONGCD&V’ers kunnen kiezen. Op die manier willen we vanuit de werkgroep en het Nationaal Bureau geen standpunt vooraf innemen en voorleggen aan het congres, maar onze leden aansporen zelf te laten reflecteren over deze thema’s. Niemand zal blind kunnen meestemmen. Iedereen wordt uitgedaagd om zich een mening te vormen, om verantwoording te zoeken en voor deze of de andere optie te stemmen. Op die manier hopen we als beweging tot een genuanceerd standpunt te komen over soms heikele thema’s. Via amendering kunnen de standpunten dan nog verder verfijnd worden.

Sowieso begint het echte ethische werk pas op het einde van de rit. Politieke visies zetten het kader voor ethische keuzes, maar uiteindelijk kiezen mensen zelf. De meesten onder ons hebben de behoefte om over die keuzes met anderen te spreken, ja zelfs om raad te vragen. Het autonome menselijk wezen dat zich op zijn eilandje terugtrekt om ethische keuzes te maken, blijkt in de praktijk zelden te bestaan. Menselijke verbondenheid is geen rem voor het maken van ethische keuzes, maar biedt eerder de ruimte voor zorgvuldige afweging en erkenning van de genomen beslissing. De politiek moet zich hier terughoudend opstellen. Het woord is aan familie en vrienden, aan lekenconsulenten en pastores, aan het onverwachte luisterend oor en aan elke mens die zoekt het goede te doen. Dat klinkt een tikje melig, maar het spoort met ons verhaal van #ikbenwij. Alleen samen vinden we misschien iets van antwoord op die eeuwig prikkelende vraag: “Wat moet ik doen?”. 

Orry Van de Wauwer

Nationaal Bureaulid en congresvoorzitter

Vincent Orroi

Congresvoorzitter @ voorzitter JONGCD&V regio Bredene

Over Radikaal

JONGCD&V is de jongerenorganisatie van CD&V. Het is een autonome denktank waar jongeren door middel van discussies met mensen en organisaties op zoek gaan naar nieuwe ideeën. Ze formuleert antwoorden op de maatschappelijke uitdagingen van vandaag en de toekomst. JONGCD&V ondersteunt jongeren in hun politiek engagement. JONGCD&V wil op nationaal, provinciaal, regionaal en plaatselijk vlak bijdragen tot politieke vorming, kritische opstelling en een maatschappelijke jongerenwerking.


Radikaal is het nieuws- en opinieplatform van JONGCD&V. De publicatie, die debuteerde in oktober 1969, brengt op geregelde tijdstippen actualiteit, duiding en nieuws uit de beweging voor het grote publiek.

Neem contact op met

Wetstraat 89 1040 Brussel

[email protected]

jongcdenv.be