“Christendemocraten moeten geen defensief standpunt innemen”

Sinds augustus 2013 is Rik Torfs rector van de Katholieke Universiteit van Leuven. Over zijn carrière als CD&V-volksvertegenwoordiger in de Senaat van 2010 tot 2013 denkt hij nog zelden na, maar zijn politieke enthousiasme blijft nog sterk aanwezig. Hij reageert opgetogen  als we hem vertellen dat JONGCD&V in zijn volgende congres zijn standpunten zal bepalen over ethiek en snijdt meteen mee het debat aan.

“Christendemocraten moeten de guts krijgen op opnieuw het centrum van het maatschappelijk debat op te eisen door duidelijke stellingen in te nemen waar anderen dan maar tegen op moeten komen. Ik ben een enorme voorstander van de scherpe discussie. We moeten daarbij geen defensief standpunt innemen. Laat hén maar eens antwoorden.”

Hoe kijkt u terug op uw werk in de senaatscommissie Euthanasie?

“Het debat was nog volop aan de gang toen ik vertrok uit de Senaat. Jammer genoeg moest ik tijdig  ontslag nemen om te kunnen deelnemen aan de rectorverkiezingen. Mijn opvolgster Els Van Hoof heeft dat werk gelukkig op een goede manier verder gezet. De huidige wet blijkt op een aantal punten toch problematisch te zijn. Zo staan de controlemechanismen vandaag nog onvoldoende af van de mensen die op het terrein met euthanasie bezig zijn. Hoe kan men zelfdoding proberen bestrijden en langs de andere kant het principe van volledige zelfbeschikking verdedigen? Dat is een logische botsing waarvoor men terugdeinst, maar die onvermijdelijk is.”

“Een nieuwe wetswijziging zal in de praktijk zeer moeilijk blijken. Er zal nog steeds een grote druk zijn om de euthanasiewetgeving verder te liberaliseren. Anderzijds doet het misbruik van euthanasie bij psychisch leiden toch ook de alarmbel steeds meer in de andere richting luiden. Sommige artsen blijken immers zeer los met deze menselijke problematiek om te gaan. In het geval van fysiek lijden is een snelle behandeling begrijpbaar;  maar in het geval van psychisch leiden zou er toch meer tijd moeten zijn. Ik verwacht nog gevallen van mensen die zeer snel euthanasie willen en dit ook zullen krijgen door bepaalde cowboys in het artsengild.”

“We zouden deze feiten moeten gebruiken om op te roepen tot een breed, sereen maatschappelijk debat. Ik wil geen pleidooi houden om de huidige mogelijkheden tot euthanasie af te schaffen, maar roep toch op om na te denken over de mensvisie die hier achter schuilt.”

“Waar de heiligheid van het leven in het  traditionele christelijke denken werd verabsoluteerd, stelt men daar nu dezelfde heiligheid van de zelfbeschikking tegenover. Ik wil me verzetten tegen de gretigheid waarbij sommigen de verhoging van de euthanasiecijfers als een succes voor de mensheid beschouwen. Ik deel dus niet de mening van Etienne Vermeersch dat België ethisch gezien op eenzame hoogte zou  staan. Dat is vanuit een rationele bril bekeken: het standpunt van de zelfbeschikking. Als je ziet hoe het er in de praktijk aan toe gaat, kan je je toch verschillende vragen stellen.”

"Waar de heiligheid van het leven in het  traditionele christelijke denken werd verabsoluteerd, stelt men daar nu dezelfde heiligheid van de zelfbeschikking tegenover"

Wat is de christendemocratische mensvisie op het euthanasiedebat dan?

“Ten eerste moeten we de visie van de zelfbeschikking confronteren met onze visie over het leven. Zelfbeschikking impliceert gelijkheid tussen leven en dood, de zelfbeschikking staat er immers boven. Als christendemocraten beschouwen we toch het leven als gegeven en een bewijs van het tegendeel: het leven is iets goed en niet iets neutraals.”

“Daarnaast leef je als mens niet alleen. Je beschikt niet alleen over je eigen leven, je bent immers verbonden met je medemens. Wat je doet is voor anderen niet neutraal. Kan je dan als individu beslissen om uit het leven te stappen zonder je naasten in te lichten? Zelfbeschikking blijkt vaak een illusie. Het zijn vaak mensen in blitse sportauto’s die beslissen over het moment waarop ze eenzaam gaan sterven. Het gaat hier echter over een ander moment, en een andere mens op dat ogenblik.”

“Opmerkelijk genoeg kan zelfbeschikking ook leiden tot een pressie om, wanneer je tot last wordt voor een andere, te verdwijnen. Een beetje zoals bepaalde dieren zich terugtrekken om te sterven, of wanneer men ouderen achterliet bij rondtrekkende nomadenvolkeren. Dat is toch erg, als je niet meer tot last mag zijn... we zijn toch allemaal tot last van iedereen? Je kan vaak veel leren van mensen die tot last zijn en die je helpt in moeilijke momenten.”

Wat denkt u van euthanasie bij minderjarigen?

“Het is weinig geweten dat de aanvankelijke uitbreiding van de euthanasiewet voor onomkeerbare neurologische aandoeningen zoals dementie, werd afgeschoten door de PS. De mogelijkheid voor euthanasie bij minderjarigen werd daarom een noodzakelijke voorwaarde voor mensen als Jean- Jacques De Gucht om met een trofee naar huis te gaan, ook al was deze in de praktijk van toepassing op weinig tot geen concrete gevallen.  Er blijkt immers nauwelijks een vraag naar euthanasie bij jongeren te bestaan.”

“Als CD&V zijn we er toen niet in geslaagd die grens voor euthanasie bij minderjarigen op 16 jaar te  kunnen houden, waardoor er nu een fluide ondergrens bestaat. Dit heeft uiteraard voor heel wat imagoschade gezorgd in het buitenland. Hoe kan een 7-jarige de beslissing over leven en dood bevatten? Wie een grondige analyse maakt begrijpt dat het hier eerder ging om een politiek compromis en pure symboliek die belangrijk was voor de plaats van Jean-Jacques De Gucht op de Open Vld-lijst tijdens de verkiezingen van 2014.”

Er is zeker een risico  dat men politiek zal overwegen om de sociale welvaartstaat geleidelijk af te schaffen en te kiezen voor een hardere, neoliberale, kapitalistische houding.  Het ‘aanzuigeffect’ ten opzichte van de economische vluchtelingen zal dan sterk afnemen wanneer men sociale rechten ontneemt voor iedereen.  Is het dat wat we willen?

Een ander thema op het Ethica–congres is de vluchtelingencrisis, waarover u het ook in uw openingsrede voor het huidige academiejaar had.

“Inderdaad, ik heb duidelijk gesteld dat we de ‘echte’ vluchtelingen  in de lijn van de conventie van Genève zullen moeten toelaten, of het nu gaat om ‘ambetante mensen’ of niet. Als het gaat om economische migranten, moeten we zien hoe solidair we kunnen en willen zijn. We moeten wel aan de burger de indruk blijven geven dat we de zaak min of meer kunnen beheersen. De bevolking zal des te minder solidair zijn tegenover deze vluchtelingen wanneer ze een gevoel van machteloosheid ervaren.”

U bedoelt dat een  ongecontroleerd migratiebeleid juist meer weerstand kan opwekken bij de brede bevolking?

“Als iedereen hier zomaar kan binnenkomen, denken mensen dat ze de controle hebben verloren en kiezen ze voor extreemrechts. Als je daarentegen de kans hebt om mensen te weigeren en eventueel terug te sturen, zullen ze misschien meer migranten accepteren. Machteloosheid drijft tot intolerantie tegenover economische migranten. Nogmaals, oorlogsvluchtelingen moet je sowieso bescherming geven.”

“Wat er echter weinig wordt besproken, is dat we hier in Europa uiteraard wel beschikken over een sociale welvaartstaat die uiteraard aantrekkelijk lijkt voor veel migranten. De vluchtelingencrisis is daarom misschien ook een uitdaging voor het behoud van de sociale welvaartstaat an sich. Er is zeker een risico  dat men politiek zal overwegen om de sociale welvaartstaat geleidelijk af te schaffen en te kiezen voor een hardere, neoliberale, kapitalistische houding.  Het ‘aanzuigeffect’ ten opzichte van de economische vluchtelingen zal dan sterk afnemen wanneer men sociale rechten ontneemt voor iedereen.  Is het dat wat we willen? Indien men de sociale welvaartstaat wil bewaren, zal men in staat moeten zijn om de grenzen te bewaken en de instroom te controleren. Men zal de weerstand tegen de opname van vluchtelingen in de welvaartstaat alleen kunnen tegengaan door de migratie ook gecontroleerd te laten verlopen. Hierdoor kan men de bevolking majoritair meekrijgen in de acceptatie van migranten en de verrechtsing bestrijden.”

Header image (c) KU Leuven - Rob Stevens